Prezentacje, żarty żydowskie i słowniczek pojęć.

Żydzi radomscy podczas II wojny światowej.pptx (2392384)

U rabina stało mnóstwo petentów. Same rozwody. Do pokoju rabina wchodzi młoda brunetka, a temperament aż z niej bije.
- Rabinie muszę się rozwieść z moim mężem.
- Ależ córko Izraela, opamiętaj się - powiada rabin - przecież dopiero od dwóch tygodni jesteś mężatką.
- Tak, to prawda. Ale moje postanowienie jest niezłomne. Nie mogę żyć z człowiekiem, który nazywa się Lampa.
- Ależ córko Izraela, wiedziałaś przecież przed ślubem, że twój narzeczony nazywa się Izaak Lampa!
- Tak, mój rabinie, ale ja byłam pewna, że to lampa stojąca, a nie wisząca...

 

- Mojsze, pozycz Ty mnie 20 zlote.
- Ja sie Ciebie nie pytam Icek na co Ty chcesz pozyczyc te 20 zlote. Ja sie Ciebie nie pytam Icek czemu ode mnie Ty chcesz pozyczyc te 20 zlote. Ja sie Ciebie Icek nie pytam nawet kiedy Ty mnie oddasz te 20 zlote. Za to ja sie Ciebie pytam Icek - na jaki procent?

-Icek, może masz przy sobie sto złotych?
- Nie mam ani złotówki.
- Nu, a w domu?
- Dziękuję. W domu wszyscy zdrowi!

 

Świeżo upieczony bogacz Jechiel kupił piękną willę z ogrodem i sadem. Z dumą oprowadza
przyjaciela po nowej posiadłości.
- Jasna rzecz - powiada - że ja wszystko to ubezpieczyłem od ognia, kradzieży i gradu.
- Od gradu? - powtarza zdziwiony przyjaciel. - A jak się zrobisz grad?

 

Icek spotyka Majera.
- Gdzie pracujesz?
- Nigdzie.
- A co robisz?
- Nic.
- Jak Boga kocham, fajne zajęcie!
- Tak, fajne, tylko że ogromna konkurencja!

 

Na lekcji religii katecheta pyta dzieci, kogo należy najbardziej czcić. Kto przyniesie jutro
najlepszą odpowiedz, ten dostanie 50 groszy na cukierki.
Nazajutrz:
- No, kto pierwszy? Powiedz ty, Janek.
- Mamę!
- A ty, Rysiu?
- Tatusia!
- No a ty?
- Jezusa Chrystysa!
- Świetnie! Ale jak ty się właściwie nazywasz, pierwszy raz cię widzę!
- Srulek Rozenkranc!
- A skąd się tu wziąleś?
- Słyszałem, że tu można zarobić, więc przyszedłem!

 

ARKA PRZYMIERZA skrzynia, w której w czasach biblijnych przechowywane były tablice z dziesięciorgiem przykazań.

ARON HA-KODESZ (hebr. święta skrzynia) wnęka w ścianie sali głównej synagogi, w której

przechowuje sie zwoje Tory; symbolizuje Arkę Przymierza. Aron HaKodesz umieszczany

jest we wschodniej ścianie synagogi, symbolicznie skierowanej w stronę Jerozolimy.

ASZKENAZYJCZYCY -Żydzi aszkenazyjscy, wywodzący sie ze społeczności żydowskiej

osiadłej w średniowieczu w Niemczech. Aszkenazyjczykami określa sie 6ydów Europy

Środkowej i Wschodniej, których łączył wspólny język - jidysz. Stworzyli odrębną kulturę i

elementy liturgii, ró8ne od 6ydów (3)sefardyjskich. Obecnie stanowią  80% społeczności

żydowskiej na świecie i ok. 45% - w Izraelu.

 

BABINIEC (hebr. ezrat naszim) wydzielona część synagogi, przeznaczona wyłącznie dla

kobiet.

BALSAMINKA ozdobna puszka na wonności, która używana jest podczas ceremonii

zakończenia szabatu, czyli hawdali.

BAR MICWA (hebr. syn przykazania) ceremonia, podczas której chłopiec, który skończył

trzynaście lat, staje sie zgodnie z prawem żydowskim dorosłym człowiekiem. Podczas bar

micwy chłopiec po raz pierwszy jest wzywany do odczytania i skomentowania fragmentu

Tory w synagodze.

BAT MICWA (hebr. córka przykazania) ceremonia, podczas której dziewczynka, która

skończyła dwanaście lat, zostaje uznana według prawa żydowskiego za dorosła.

BIMA (hebr. miejsce wyniesione, wywyższone) podest w synagodze, z którego odczytuje

Się Torę i (czasami) prowadzi modlitwy.

BRIT MILA (hebr. przymierze obrzezania) rytualne usuniecie napletka (obrzezanie),

symbolizujące przymierze Boga z Abrahamem. Obrzezania dokonuje sie w ósmym dniu

życia; w czasie obrzędu chłopcu nadaje sie imię.

 

CADYK (hebr. cadik - sprawiedliwy) charyzmatyczny przywódca wspólnoty chasydzkiej,

wokół którego gromadzili sie uczniowie. Otaczany niezwykła czcią jako pośrednik miedzy

ludźmi a Bogiem, często był uważany za cudotwórcę.

CEDAKA (hebr. sprawiedliwość) dobroczynność, jeden z ważniejszych nakazów etycznych

religii żydowskiej.

CHAŁA bułka, która tradycyjnie jada sie podczas kolacji szabasowej.

CHANUKA (hebr. poświecenie), Święto Świateł; trwające osiem dni święto upamiętniające

zwycięskie powstanie Machabeuszy w II w. p.n.e. Przez osiem dni zapala sie kolejne

świeczki w chanukiji, aby uczcić cud, który zdarzył sie podczas tego powstania.

CHANUKIJA specjalny ośmioramienny świecznik zapalany podczas Chanuki. Chanukija

ma czasem także dziewiąte miejsce na dodatkowa świecę, szamesa, która zapala sie

wszystkie pozostałe.

CHASYD (hebr. chassid – pobożny) zwolennik nurtu chasydyzmu.

CHASYDYZM (hebr. chassid – pobożny) ruch religijno-mistyczny w judaizmie, powstały w

XVIII w., opozycyjny wobec dotychczasowej religijności, opartej na ścisłym przestrzeganiu

Prawa, skupiony wokół cadyków.

CHEDER (hebr. pokój, sala) szkoła religijna dla chłopców w wieku od 3 do 13 roku życia.

CHEWRA KADISZA (aram. święte bractwo) bractwo pogrzebowe.

CHUMASZ (hebr. chamesz - piec) potoczna nazwa Pięcioksięgu Mojżesza, pierwszych piec

ksiąg biblijnych (Rdz., Wj., Lb., Kpł., Pwp.).

CHUPA (hebr. baldachim) baldachim, pod którym odbywa sie ceremonia zaślubin.

CICIT (hebr. frędzle), skręcone białe sznurki umieszczone w rogach tałesu, dla

przypomnienia o konieczności przestrzegania przykazań. Zobacz: Lb.15,39.

 

DIASPORA (grec. rozproszenie) określenie wszystkich społeczności żydowskich żyjących

poza Izraelem.

DRAJDEL czworoboczny baczek, typowy prezent dla dzieci na święto Chanuka. Na jego

czterech ściankach napisane są hebrajskie litery  pierwsze litery słów: "nes gadol

haja szam", co oznacza "cud wielki był tam".

 

EREC ISRAEL (hebr. Ziemia Izraela) w czasach przed powstaniem Państwa Izrael było to w

diasporze określenie, które podkreślało tęsknotę za ziemia przodków.

 

FILAKTERIE (gr. phylaktér – strażnik) zobacz: tefilin.

 

GEMARA (hebr. gamar - uzupełniać) zbiór komentarzy uzupełniających do Miszny. Jest

dziełem uczonych rabinów, zwanych amoraitami (z aram. starsi) i wraz z Miszna tworzy

Talmud.

GET (aram. dokument) dokument rozwodowy.

GWIAZDA DAWIDA sześcioramienna gwiazda utworzona z dwóch przenikających się

trójkątów równoramiennych. Symbolizuje przenikanie sie świata widzialnego i

niewidzialnego, polaczenie przeciwieństw. Uznana przez syjonistów za emblemat

narodowy, a w 1948 roku umieszczona na fladze państwa Izrael.

 

HAGADA (hebr. opowieść) rodzaj przypowieści interpretującej i wyjaśniającej tekst biblijny.

Określenie hagada odnosi sie do tych części literatury talmudycznej, które nie dotyczą

bezpośrednio zagadnień związanych z prawem żydowskim; hagada ma zwykle charakter

nauk etycznych.

HALACHA (hebr. prawo, reguła) religijne przepisy prawne wynikające z Tory, omówione

głównie w Talmudzie. Dla wyznawców judaizmu jest ona punktem odniesienia we

wszelkich wątpliwościach i sporach religijnych, a przekroczenie jej zasad jest grzechem.

HASKALA (hebr. oświecenie) nurt w kulturze żydowskiej rozwijający sie w Europie w końcu

XVIII w. pod wpływem europejskiego oświecenia. Wśród założeń haskali znalazł sie postulat

otwarcia sie Żydów na świat (asymilacji) oraz obywatelskiego zaangażowania w sprawy

krajów, na terenie których zamieszkiwali. Haskala umożliwiła wielu intelektualistom

pochodzenia żydowskiego włączenie się w proces kształtowania kultury europejskiej.

HA-SZEM zobacz: Imię Boga.

HAWDALA (hebr. oddzielenie) ceremonia kończąca szabat, obchodzona w sobotę po

zachodzie słońca. Zasadniczo do czasu odprawienia hawdali obowiązuje szabat, zatem nie

wolno podejmować żadnej pracy zakazanej w dni świąteczne.

 

IMIE BOGA w judaizmie uwa8a sie imię Boga za najęwiętsze słowo o ogromnej mocy. W

Torze na określenie Boga występują słowa Elohim lub cztery litery JHWH (tzw.

tetragram). W przeszłości mogli je wymawiać tylko wyżsi kapłani w święto Jom Kipur,

jednak od zburzenia Świątyni Jerozolimskiej wymawianie go zostało zabronione; dlatego te8

nie jest już dzisiaj znane jego brzmienie. Podczas czytania świętych tekstów imię Boga

zastępuje sie słowem Adonaj (hebr. Panie Mój), Ha-Szem (hebr. Imię), Baruch Hu (hebr.

Błogosławiony On).

 

JAD, JADIT (hebr. ręka) wskazówka w kształcie dłoni u8ywana do wskazywania

odczytywanego fragmentu Tory. Bezpośrednie dotykanie zwoju jest zakazane.

JARMUŁKA (hebr. jarea Malach – bojaźń przed Królem) zobacz: kipa.

JESZIWA (hebr. posiedzenie) wy8sza szkoła talmudyczna dla chłopców powyżej 13 roku

życia. Mogą sie w niej uczyć do chwili ślubu.

JIDYSZ język, którym posługiwała się większość aszkenazyjczyków do II wojny

światowej. Jego podstawę stanowi język niemiecki z dużą częścią słownictwa hebrajskiego,

romańskiego i słowiańskiego. Zapisywany jest alfabetem hebrajskim. W chwili wybuchu II

wojny światowej posługiwało sie nim około jedenastu milionów ludzi.

JOM HA ACMAUT Dzień Niepodległości Izraela, święto upamiętniające powstanie 14 maja

1948 roku Państwa Izrael, przypadające, wg kalendarza hebrajskiego, 5 dnia miesiąca Ijar

JOM JERUSZALAIM Dzień Jerozolimy, święto upamiętniające zjednoczenie obu części

stolicy Izraela.

JOM KIPUR (hebr. dzień pojednania) najwa8niejsze święto żydowskie upamiętniające dzień,

w którym Mojżesz zszedł z góry Synaj z drugimi Tablicami Przymierza.. Zobacz: Kpł. 23, 26-

32; Lb. 29, 7-11.

JORCAJT (jid. rocznica) rocznica śmierci. Zwyczaj nakazuje w tym dniu zapalić świecę za

dusze zmarłego, odwiedzić jego grób i rozdać jałmużnę.

 

KABAŁA (hebr. tradycja ustna) mistyczny nurt w judaizmie powstały w średniowiecznej

Hiszpanii. Kabalisci badają ukrytą wiedzę o Stwórcy, bożym dziele stworzenia świata oraz

roli człowieka w tym dziele.

KADISZ (aram. święty) modlitwa wyrażająca wiarę w jedynego Boga oraz prośbę o pokój,

odmawiana podczas codziennych modłów w synagodze, a także przez żałobników po

śmierci krewnego oraz w jej rocznice Jorcajt. Do odmówienia kadiszu potrzebny jest

        minjan.

KAHAŁ (jid.) (hebr. kehila) gmina żydowska. Oznacza skupisko żydów posiadające

zorganizowaną strukturę wewnętrzną. Kahałem określa się również władze kierujące gminą.

KASZRUT (hebr. zdatność) zobacz: koszer.

KETUBA (hebr. dokument) kontrakt ślubny zawierający spis zobowiązań męża wobec żony.

KIDUSZ (hebr. uświęcenie) ceremonialne błogosławieństwo nad kielichem wina,

Poprzedzaja\ące uroczysta kolacje.

KIDDUSZIN (hebr. Uświęcenie) hebrajska nazwa związku małżeńskiego, podkreślająca jego

wyjątkowe znaczenie.

KIRKUT (jid.) cmentarz żydowski.

KITEL (jid. koszula) długa, biała koszula rytualna. Używana do pochówku zmarłych, a tak8e

w trakcie święta Jom Kipur, Pesach oraz w czasie ceremonii zaślubin jako element

uroczystego stroju męskiego.

KIBUC (hebr. siedziba) wspólnota rolnicza w Izraelu, ideologicznie związana z lewicą ruchu

syjonistycznego.

KIPA (hebr. czapka) niewielka, okrągła czapeczka noszona przez mężczyzn na czubku

głowy na znak szczególnej czci oddawanej Bogu. Używa się także określeń:  jarmułka lub

mycka. Zgodnie z przepisami religijnymi, dorośli mężczyźni musza ją nosić podczas

modlitwy, jednak większość religijnych Żydów nosi ją cały czas. Nakrywanie głowy małym

chłopcom ma zagwarantować ich pobożność w dorosłym życiu.

KONWERSJA (łac. conversio – obrót, zmiana) na judaizm jest procesem dość długotrwałym

i określonym precyzyjnymi zasadami. Od kandydata, oprócz wiary, wymaga sie dogłębnej

znajomości praw i tradycji judaizmu. Okres nauki pod kierunkiem rabina trwa zwykle dwa-trzy

lata; gotowość do przejścia na judaizm ocenia sąd rabiniczny (hebr. Bejt Din). Jeżeli jego

decyzja jest pozytywna, wówczas, po poddaniu się obrzezaniu (mężczyźni) lub rytualnej

kąpieli w mykwie (kobiety), konwertyta zostaje przyjęty do społeczności żydowskiej.

KOSZER (jid.)(hebr. kaszer - właściwy) określenie odnoszące się do czystości rytualnej

pokarmów i przedmiotów. Najczęściej jest ono używane do określenia reguł dotyczących

żywności (tzw. kaszrut), które są w judaizmie ściśle określone i wywodzą sie z nakazów

Tory. Jedna z podstawowych reguł jest zakaz mieszania produktów mlecznych z mięsnymi,

przy czym mięso musi pochodzić od zwierząt zabitych w sposób rytualny, określony jasno w

prawie żydowskim. Wolno spożywać jedynie mięso tych ssaków, które jednocześnie mają

rozdzielone kopyto i przeżuwają. Istnieją  także reguły określające czystość rytualna

pozostałych zwierząt i pokarmów.

KUCZKI zobacz: Sukkot.

LADINO język sefardyjczyków - dialekt języka hiszpańskiego, wzbogacony o elementy

hebrajskiego i języków romańskich. Pierwotnie zapisywany alfabetem hebrajskim, obecnie

głównie alfabetem łacińskim. Na całym świecie językiem tym posługuje sie dzisiaj około 200

tysięcy osób, głównie w Izraelu.

 

MACA (hebr.) rodzaj chrupkich placków przyrządzanych ze specjalnie w tym celu

przygotowanej maki i wody, bez u8ycia zakwasu; spożywane m.in. w święto Pesach.

Symbolizują pieczywo przygotowane w pospiechu przez Żydów przed opuszczaniem Egiptu.

MACEWA (hebr. pomnik) tablica nagrobna, najczęściej umieszczana pionowo w szczycie

grobu. Zwykle opatrzona inskrypcjami i przedstawieniami o charakterze symbolicznym.

MENORA (hebr. świecznik) siedmioramienny  świecznik używany w liturgii. Kształtem

nawiązuje do pierwszej menory, która była ustawiana w Świątyni Jerozolimskiej przed

Arka Przymierza w nocy, co nakazuje Tora. Wykonana była ze złota i zaginęła w

niewyjaśnionych okolicznościach. Według jednej z interpretacji menora ma swoim kształtem

symbolizować wszechświat. Menora chanukowa nazywa sie czasem chanukije. Obecnie

menora jest godłem Państwa Izrael.

MEGILA (hebr. zwój) zwój pergaminu, zawierający tekst jednej z pięciu ksiąg hebrajskich:

Pieśni nad pieśniami, Rut, Lamentacji, Koheleta i Estery. Jeśli nie jest powiedziane

dokładnie, o która księgę chodzi, termin megila oznacza biblijna Księgę Estery.

MESJASZ (hebr. maszijach - pomazaniec) ten, który zostanie zesłany przez Boga na ziemie

i który unicestwi wszelkie zło, zbawiciel. Żydzi wierzą, że gdy przyjdzie, umarli

zmartwychwstaną, Świątynia Jerozolimska zostanie odbudowana i nastąpią czasy

mesjańskie: olam ha-ba (przyszły świat).

MEZUZA (hebr. odrzwia) zwitek pergaminu z wypisanym ręcznie fragmentem modlitwy

Szma, umieszczony w podłużnym pudełeczku z drewna lub metalu i umocowany na

wewnętrznej części framugi, po prawej stronie drzwi domu.

MICWA (hebr.) przykazanie, religijny obowiązek, a także szerzej – dobry uczynek.

MIDRASZ (hebr.) wyjaśnienie lub komentarz do ksiąg biblijnych, który opiera sie na

swobodnej interpretacji tekstu i często ma formę bliska opowieści lub legendzie.

MINJAN (hebr. liczba, kworum) według prawa religijnego, minjan stanowi dziewięciu

dorosłych mężczyzn, których obecność jest konieczna do odprawienia modłów, a tak8e

niektórych rytuałów i modlitw.

MISZNA (hebr. pouczenie) zbiór nauk interpretujących biblijne prawodawstwo oraz uznane

obyczaje i praktyki religijne. Miszna stanowi podstawowa część Talmudu

MYCKA (niem. Mütze – czapka) zobacz: kipa.

MYKWA (hebr. zbiornik wody) łaźnia służąca do rytualnych kąpieli oczyszczających, a tak8e

rytualnego mycia (koszerowania) naczyń. Religijni Żydzi chodzą do mykwy przed porannymi

modłami, a także przed świętem Jom Kipur. Zwłaszcza kobiety zobowiązane są do

pójścia do mykwy – po menstruacji, po porodzie i przed ślubem.

 

NER TAMID (hebr. wieczne światło) lampka zawieszona nad żaron ha-kodesz w

synagodze. Symbolizuje boską wieczność i wszechmoc.

 

OBRZEZANIE zobacz: Brit Mila.

OHEL (hebr. namiot) mały budynek wznoszony nad grobami zasłużonych rabinów lub

cadyków.

 

PEJSY (hebr. peot - boki) długie, nie strzy8one pasma włosów, pozostawione najczęściej na

skroniach oraz po bokach brody, zgodnie z biblijnym zakazem strzy8enia u me8czyzn

włosów przed uszami.

PESACH, PASCHA (hebr. przejście) święto upamiętniające wyzwolenie Żydów z niewoli

egipskiej.

PURIM święto upamiętniające opisane w Księdze Estery udaremnienie spisku Hamana i

ocalenie Żydów perskich.

 

RABIN (hebr. rabbi - mój mistrz) uczony w Piśmie, posiadający pozwolenie na nauczanie i

orzekanie w kwestiach prawa i rytuału żydowskiego. Rabbi to także tytuł grzecznościowy,

odnoszący się do nauczycieli lub innych poważanych członków gminy.

RODAŁ (niem. Rodel – zwój dokumentów) zwój Tory.

ROSZ HASZANA (hebr. początek roku), święto Nowego Roku, upamiętnia stworzenie

świata. Po polsku nazywane bywa Trąbkami lub Świętem Trąbek.

 

SEFARDYJCZYCY (hebr. Sfarad – Hiszpania) potomkowie 6ydów, którzy w starożytności

osiedlili sie na terenie Półwyspu Iberyjskiego i Prowansji, skąd zostali wypędzeni w XV

wieku. Po wygnaniu osiedlali sie na południu Europy, Niderlandach oraz na Bliskim

Wschodzie. Język używany przez nich to ladino.

SEDER (hebr. porządek) rytualny posiłek spo8ywany podczas pierwszego wieczoru święta

Pesach oraz podczas Tu BiSzwat.

SIDUR (hebr. Porządek) modlitewnik zawierający teksty modlitw i błogosławieństw

SIMCHAT TORA (hebr. radość Tory) święto z okazji zakończenia rocznego cyklu czytania

Tory w synagodze.

SPRAWIEDLIWI WSRÓD NARODÓW SWIATA odznaczenie ustanowione w 1953 roku

przez instytut Yad Vashem w Jerozolimie, przyznawane osobom, które ratowały 6ydów

podczas II wojny światowej.

SUKKA szałas budowany na święto Sukkot, w czasie którego spo8ywa sie w nim posiłki.

SUKKOT (hebr. szałasy) Święto Szałasów, nazywane po polsku Kuczki; święto

upamiętniające czterdziestoletnią wędrówkę Żydów przez pustynie po wyjściu z Egiptu.

SYJONIZM powstały w XIX wieku ruch postulujący utworzenie narodowego państwa

8ydowskiego na terenach zamieszkiwanych przez 6ydów w czasach biblijnych. Jego

głównym ideologiem był Teodor Herzl.

SYNAGOGA (gr. synagogê - zgromadzenie), BO6NICA (pol.) miejsce modlitw i studiowania

Tory przez wyznawców judaizmu.

SZABAT (hebr. odpoczynek), SZABAS (jid.) dzień odpoczynku po tygodniu pracy,

upamiętniający dzień, w którym Bóg odpoczął po stworzeniu świata. Szabat rozpoczyna sie

w piątek wieczorem zapaleniem świec, kiduszem i uroczysta kolacja, a kończy o zachodzie

słońca w sobotę, ceremonia hawdali. W czasie Szabatu dorosłych Żydów obowiązuje

całkowity zakaz wykonywania pracy (będącej przejawem panowania nad przyroda). Prawo

religijne wskazuje 39 prac zakazanych, jednak aby ich przypadkiem nie wykonać, zabronione

są też czynności do nich podobne.

SZAMES (hebr. pomocnik) pomocnik w synagodze, a także nazwa dodatkowej,

dziewiątej, świecy w chanukiji, od której zapalane są wszystkie pozostałe.

SZAWUOT (hebr. tygodnie) święto plonów i wspominania dnia, w którym Bóg przekazał

Mojżeszowi tablice z przykazaniami. Celebrowane jest przez studiowanie Tory w noc

poprzedzająca Szawuot, odczytywanie Księgi Rut, a także zdobienie synagogi roślinami i

kwiatami.

SZECHITA (hebr. ubój) ubój rytualny. Aby mięso było koszerne, ubój musi przebiegać

zgodnie ze ściśle określonymi regułami. Zwierze musi być całkowicie zdrowe, a jego śmierć

– szybka i bezbolesna. Uboju dokonuje rzezak (hebr. szochet), który błyskawicznym ruchem

przecina gardło zwierzęcia. Z zabitego zwierzęcia musi wypłynąć cała krew, której

spożywanie jest w judaizmie surowo zabronione. W trakcie uboju rytualnego odmawiane są

specjalne modlitwy.

SZIWA (hebr. siedem) siedmiodniowa żałoba po bliskim krewnym.

SZMA, Szema (hebr. słuchaj) jedna z najważniejszych modlitw, zaczynająca się od słów

„Słuchaj Izraelu, Pan jest naszym Bogiem, Pan jest Jeden”. Odmawiana jest podczas

modłów porannych i wieczornych.

SZOFAR (hebr. róg) instrument dęty, który w Rosz haSzana i na zakończenie Jom

Kipur wzywa do pokuty i ogłasza miłosierdzie Boga. Szofar najczęściej wykonany jest z

baraniego rogu, na pamiątkę barana zło8onego w ofierze zamiast Izaaka.

SZTETL (jid. miasteczko) małe miasteczko zamieszkane w większości przez ludność

żydowska, często o specyficznym układzie urbanistycznym, wynikającym ze współistnienia

religii chrześcijańskich i żydowskiej. Sztetlech (l.mn. od sztetl) były istotnym elementem

krajobrazu kulturowego Europy Środkowej i Wschodniej; II wojna światowa przyniosła ich

całkowita zagładę.

ŚCIANA PŁACZU, SCIANA ZACHODNIA fragment muru dziedzińca Drugiej Świątyni

Jerozolimskiej (ok. 20 r. p.n.e.). Wyznawcy judaizmu wierzą, że jest to miejsce szczególnej

łączności z Bogiem (jako pozostałość Świątyni). Pielgrzymujący do Ściany Płaczu modlą się i

zostawiają w jej szczelinach karteczki z prośbami do Stwórcy, tzw. kwitelech.

ŚWIĘTO SZAŁASÓW zobacz: Sukkot.

TANACH hebrajska nazwa Biblii. W skład Tanachu wchodzi Pięcioksiąg Mojżesza, księgi

prorockie i pisma hagiograficzne. Nazwa Tanach to właśnie skrót od ich nazw: Tora, Newiim,

Ketuwim, czyli Tora, Prorocy, Pisma.

TAŁES (jid.) (hebr. talit - płaszcz) prostokątny szal modlitewny z cicit na rogach,

nakładany przez mężczyzn podczas modlitwy. Zwykle biały, wykonany z wełny, bawełny lub

jedwabiu. Tałesy ozdabia sie niekiedy niebieskimi poprzecznymi pasami.

TALMUD (hebr. nauka) Tora Ustna, zapis ustnej tradycji judaizmu. Talmud składa się z

Miszny i Gemary, zawiera Midrasze, Halache, Hagady. Rozważania i

dyskusje pomiędzy pokoleniami uczonych, spisane na kartach Talmudu, obejmują swoją

tematyką niemal każdą dziedzinę życia religijnego człowieka.

TEFILIN (aram. ozdoby) inaczej filakterie, niewielkie, otwierane szkatułki ze skóry lub srebra,

które zawierają wypisane ręcznie na pergaminie cytaty z Biblii. Mężczyźni przymocowują je

na specjalnych rzemykach do czoła i lewego przedramienia podczas porannej modlitwy.

TISZA BEAW (hebr. dziewiąty dzień miesiąca Aw, święto upamiętniające zburzenie

Pierwszej i Drugiej Świątyni Jerozolimskiej. Obchodzona jest jako post, wypełniony

praktykami pokutnymi i żałobnymi.

TORA (hebr. prawo, nauka) święta księga judaizmu, składająca sie z „Tory Pisanej”

(Tanach) i „Tory Ustnej” (Talmud). W wąskim znaczeniu Tora często nazywa się

Pięcioksiąg, czyli pierwsze pięć ksiąg Biblii (por. Rodały).

TRABKI zobacz: Rosz HaSzana.

TREFA (hebr. padlina) produkty spożywcze nieczyste rytualnie (niekoszerne), których

spożycie jest według judaizmu zabronione.

TU BISZWAT często nazywany Nowym Rokiem Drzew. Jest to święto natury i wdzięczności

za bogactwo Ziemi Izraela, gdzie przyjęto sadzić w Tu biSzwat drzewka, a w niektórych

domach spożywa się uroczyste kolacje, seder.

ZIOMKOSTWO (jid. landsmanszaft) wspólnota zrzeszająca żydowskich emigrantów

pochodzących z tego samego miasteczka lub regionu.