Spacer po cmentarzu żydowskim

Cmentarz żydowski został założony na początku lat 30.-tych XIX wieku na terenie ówczesnej wsi Gołębiów. Bezpośrednią przyczyną jego założenia była pilna potrzeba grzebania zmarłych w wyniku epidemii cholery, która przeszła przez miasto w 1831 r. Wcześniej Żydzi chowali swoich zmarłych w Przytyku lub Kozienicach. W czasie II wojny światowej cmentarz wykorzystywany był przez Niemców jako miejsce zagłady, wkrótce został zniszczony, po wojnie zaś opuszczony i zdewastowany. Po wojnie bowiem macewy wykorzystywano do brukowania ulic.

Spoczywają tu członkowie rodzin wielce zasłużonych dla Radomia, m.in.żydowscy żołnieze Legionów i Wojska Polskiego, a w zbiorowych mogiłach ofiary likwidacji getta. W 1972 roku władze miejskie wydały decyzję o przeprowadzeniu szosy przez teren cmentarza prowadzącej do fabryki płyt bitumicznych, a w okolicznych barakach osiedlili się Romowie. Dopiero w 1988 roku podjęto prace nad renowacją obiektu. Prace kontynuowane są przez Społeczny Komitet Odbudowy Cmentarza Żydowskiego we współpracy ze Stowarzyszeniem Pamięci Żydów Radomskich oraz Ziomkostwem Wychodźców Żydów z Miasta Radomia Beit Radom, którego wybitnym przedstawicielem był zmarły kilka lat temu Chaim Kincler.

Nekropolia zajmuje działkę w kształcie prostokąta, o powierzchni pięciu hektarów. Żelazna, osadzona na ceglanych filarach brama wejściowa znajduje się od strony ul. Towarowej. Klucz do bramy cmentarza udostępniaj rodzina romska mieszkająca domu przy ul. Twardej 13, która sprawuje oficjalną opiekę nad zabytkiem. Cmentarz otacza betonowy mur. Na jego wewnętrznej części, po obu stronach bramy przymocowano fragmenty odzyskanych macew. Po lewej stronie od wejścia leży kilkadziesiąt nagrobków, odnalezionych w ostatnich latach na terenie Radomia. Macewy te ułożono awersem do ziemi, chroniąc w ten sposób zachowane oryginalne polichromie.

Ponadto w centralnej części cmentarza znajduje się Lapidarium – Pomnik Pamięci Radomskich Żydów (menora i płyty pamiątkowe), na których większość dat pochodzi z okresu I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej, zaś po lewej stronie dochodzi się do ohelu – domu pamięci, zaprojektowanego w 1998 roku przez p.Tadeusza Derlatkę. Wewnątrz znajdują się tabliczki z nazwami miejscowości wokół Radomia, gdzie żyły skupiska Żydów polskich. Ponadto umieszczono w budynku tablicę pamiątkową z apelem poległych oraz symboliczną płytę nagrobną.

Spacer po cmentarzu wywołuje niezwykłe wrażenie – położony na peryferiach miasta, otoczony grubym, wysokim murem, przejmuje ciszą, która uruchamia wyobraźnię o tragicznej przeszłości, smutnej teraźniejszości i nieodgadnionej przyszłości. 

Warto się tu wybrać, by dotknąć historii, zrozumieć minione dzieje, a przede wszystkim  porzucić uprzedzenia, które wciąż tkwią w tak wielu ludziach.